Matthijs Vermeulen
aan
Thea en Joanna Diepenbrock
Louveciennes, 22/23 maart 1943
Louveciennes (S et 0)
2 Rue de l'Etang
22 maart 1943
Allerbeste Thea en Joanna,
Tot mijn spijt en kwelling heb je sinds Februari geen woord meer van me ontvangen en al lang weer zijn de sneeuwklokjes voor elf maanden terug naar het rijk van Proserpina. De dagen en weken vlogen weg zonder dat ik wist welk soort van nieuws ik kon hebben, slecht of erger. Veel zorgen gaf me het mogelijk vertrek van Josquin, en menigmaal heb ik me 's avonds, als hij een beetje te laat was, gevraagd of ik hem voorloopig terug zou zien. Ik zou hem niet gaarne missen en zou tevens gaarne zien dat hij de beste richting koos want zijn karakter is danig gemerkt met wat Stendhal "espagnolisme" noemde, hoewel ik geloof dat men het onder alle meridianen vindt. Dit, en nog meer, geeft het gevoel van te leven op een vat buskruit. Reeds twee jaar geleden had ik voortdurend de sensatie alsof iets me op de hielen zat en sinds ik mijn nieuwe symphonie begon achtervolgt mij de gedachte of ik ze zal kunnen beëindigen. En helaas, "men kan niet altijd componeeren", zooals Diepenbrock mij meermalen zei. De morgens zijn over 't algemeen nog goed, doch enkele maanden reeds ben ik 's middags en 's avonds niets meer waard, zelfs niet voor het schrijven van brieven. Als de ochtend voorbij is sta ik voor een gewaarwording van leegte, die ik met geen enkel middel kan aanvullen. Ik heb niet eens den lust het te probeeren. Ik heb een afschuw van mijn kamer. Ik kan niets uitrichten dan met ongeduld den avond wachten en den nacht. Geen boek kan me boeien. Zoolang de dag voortkruipt heeft alles zijn bekoring verloren. Het is alsof een zekere substantie in de machine (maar wat voor substantie?) zich langzamer hernieuwt dan vroeger. Curieus die mechaniek. Als men haar aan haarzelf overliet zou ze niet veel zaaks fabriceeren. Welk een puzzle! Zou het een kwestie van voeding zijn? De hemel dank (alles komt op tijd) hebben we eenige boonen kunnen bemachtigen, toen mijn maag de wortelen niet meer verdroeg. Het is ook die intuïtie, de zekerheid dat alles op zijn tijd komt, wat mij onderhoudt in de hoop en in 't betrouwen. Gelukkig lijdt mijn werk nog niet onder den geschapen toestand en eigenlijk hoefde ik niet eens beterschap te wenschen, als 't niet zoo onmenschelijk was om naar 't einde te hunkeren van een mooien dag die niet terugkeert. Ik blijf met de finale doorgaan in een tamelijk regelmatig tempo. Of ze "licht" is Thea? Bedoel je licht van kleur of licht van gewicht? Ik weet het niet. Als ze goed is, als ze lukt, moet ze een voortzetting worden van de psychische gegevens van het Adagio. Tot nu toe ben ik niet ontevreden en niet ongerust. Ik zou zeggen: het is bewogen, vreugdig, onstuimig, het heeft een zekere allure, maar verder kan ik het nog niet definieeren. Ik reikhals naar het einde. Want de ezel die ik ben snakt ernaar van die spanning bevrijd te zijn.
Anny, hoor ik, heeft je zelf geantwoord op je lieve en zorgelijke voorstel van repatrieering. Zij liet me haar brief niet lezen en heeft de argumenten om het af te slaan slechts vaag willen aanduiden. Ik weet dus niet of ze steek houden. Naar mijn meening was het eenige en voornaamste bezwaar tegen een terugkeer van Anny naar Holland, dat zij op 't oogenblik de reis niet zou kunnen ondernemen zonder groot risico voor het weinige wat haar aan krachten rest. In ieder geval lijkt het mij geraden om met behulp van den zomer eerst wat bij te komen en tegen de nadering van den herfst het probleem, als 't nog mogelijk is, opnieuw in overweging te nemen. Wat zij het meest noodig heeft is waarschijnlijk een tropisch klimaat, maar hoe haar dat te geven? Voor de komende maanden vertrouw ik op de zon, omdat alles op tijd komt. Gelukkig ook hebben wij de laatste dagen weer enkele druppels melk en magere kaas kunnen verkrijgen. Als de zon een beetje meewerkt zouden wij haar aan 't einde van den zomer tenminste zoo kunnen zien vertrekken dat wij niet behoeven te duchten dat zij geheel ziek en hulpeloos aankomt. Ik vermoed ook dat zij met een winter in 't uitzicht gunstiger over een kuur in Holland zal denken dan met het perspectief dat deze bedwelmende lente haar misschien suggereert, hoewel zij nog niet buiten is geweest. Want de winter hier is zeer mistroostig. Veel dank in ieder geval voor je lieve bedoelingen, Thea. Zou je me niet willen zeggen, hoe je je Anny's verblijf in Holland eigenlijk hebt voorgesteld? Waar? Bij wie? Hoe ongaarne ik haar ook zie gaan (want als Donald dezen zomer in den landbouw-dienst en daarna wellicht in den arbeidsdienst geroepen wordt, zou ik denkelijk alleen achterblijven in dit huis) toch zou ik haar de mistroostigheid van een vierden oorlogswinter (en componisten-winter) willen besparen, omdat elk der vorige drie een graadje fataler was, en misschien levert je uiteenzetting mij argumenten om Anny over te halen, hoewel zij slechts doet wat zij zelf verkiest.
Dinsdagmiddag (23 maart).
Zoover was ik gisteren toen de avond kwam. Ik dacht aan mijn zoom van primula's in het dalende licht die ik elke schemering ga bewonderen. Het is onbeschrijflijk welk een intensiteit van expressie uit deze bloemen opstijgt wanneer de laatste stralen langs ze scheren. Het is alsof ze zingen. Ik dacht ook (ik denk sinds dagen) aan den vijfden April, die voor mij een dubbele herinneringsdag werd. Ze zijn prachtig in deze lente, mijn primula's, zeer groot, met vreemde innigheden in de kleuren, overvloedig. Als zij misschien niet tot mij spreken, hoe spreek ik tot hen! Ik zou er een bos van uit den grond willen graven om ze je te zenden als het mooiste boeket. Het kan niet. Ik kan slechts hopen dat ten minste de uitdrukking van dezen wensch u ongeveer den vijfden April bereikt. En mag ik je vragen om deze gedachte te voegen bij den groet dien gij uw vader gaat brengen?
Plotseling komt Josquin mij opschrikken met den schreeuw dat een hond het huis is binnengedrongen om mijn brood te stelen dat ik op tafel had gelaten. Hij heeft hem bij den staart kunnen grijpen en het beest heeft mijn rantsoen laten vallen. Het is de politie-hond van het kasteel en van ouds hadden de Fransche honden de reputatie van geen brood te lusten! Zoo ver zijn wij.
Vergeef mij de incoherentie; maar 't zou een drama geweest zijn. Mijn laatste kat, die zich het langst gehandhaafd had, is onlangs gestorven. Zij was een ware incarnatie van de natuur, gracieus, vleierig, speelsch, wreed en soeverein onverschillig. Hoe zal men later terugzien op den tijd waarin men een arm dier een hapje eten moest weigeren?
Vergeef inderdaad wat in dit geschrijf te vergeven valt, Thea. De vliegtuigen ronken boven mijn hoofd, men houdt schietoefeningen, het is middag, en ik kan geen twee zinnen aan elkaar rijgen. Het voornaamste voor mij is, dat enkele woorden van dezen brief die mij ter harte gaan niet langer uitblijven. Den volgenden keer beter.
Uw Matthijs Vermeulen
Ik weet nog niet wie en wat Frank Onnen zal zijn of kunnen zijn. Tot dusverre had ik nog geen persoonlijke betrekkingen met hem. Voor plannen die hij maakt is Josquin mijn bemiddelaar. Maar alles hangt nog in de lucht. Volgens de berichten van Josquin echter is hij een buitengewoon sympathieke kerel. Zonderlinge situatie. Maar mijn hoofd is elders.
Verblijfplaats: Amsterdam, Bijzondere Collecties UvA