Welke muziek te maken? - 1959

Welke muziek te maken?
(Wanneer "gevoelens" niet belangrijk, of niet bruikbaar meer zijn vanuit het een of ander gezichtspunt.)
Ik zou dan onverschillig hoe een muziek willen maken die de moleculen van elke enigszins toegankelijke hoorder op gunstige wijze in beweging zet, en die door een tot nu toe ondefinieerbaar electro-magnetisme, dat de componist in de noten-tekens heeft gelegd en dat de uitvoerder wederom heeft te herwekken, de electriciteitslading van de hoorder aanvult, hem ravitailleert, hem revitaliseert.
De ondervinding heeft mij geleerd dat deze overbrenging niet kan geschieden met louter sensoriële middelen. Hun werking reikt niet verder dan de buitenkant der cellen. Er schijnt geen contact te ontstaan met de kern; of, als het contact toch ontstaat, dan stoort het en blijft onnuttig, onvruchtbaar.
Het louter sensoriële is altijd van mechanistische orde, en het mechanische interesseert slechts zolang men het niet geheel en al doorziet. Maar ook de invloed van een mechanistisch geheim dat fascineert mist de diepe werking. Al wat louter mechanistisch functionneert, beweegt enkel een deel van ons zenuwgestel, en waarschijnlijk het minst edele, dat weinig of geen aansluitingen heeft met de organen van de ontvanger welke zijn afgestemd op het waarnemen van sensaties die misschien tot een andere soort behoren, misschien een andere trillingsfrequentie vragen om tot de eigenlijke centra van ons wezen te kunnen doordringen.
Het is lastig, en voorlopig zelfs onmogelijk, om voor deze levensverrichtingen de juiste woorden te vinden, die behalve precies ook eenvoudig genoeg zouden zijn, ook een directe suggestie zouden geven van de toedracht der zaken. Want alles gebeurt per slot in de hersens die de sensaties ontvangen, waarmee wij de sensaties kunnen opwekken, en die de sensaties tevens beoordelen. Het grondig onderzoek nu der hersens, met electroden en electroencephalografen, dateert pas van de laatste jaren en is nog te weinig gevorderd om zich reeds bezig te houden met de gewaarwordingen die een kunstwerk verschaft, haar hoedanigheden, haar gedragingen en haar effect. Maar zonder twijfel zullen over niet meer langen tijd de eigenschappen van een muziek, een gedicht etc, en de wijze van hun ontstaan omschreven kunnen worden in simpele termen van een diagnose, van een test. Wij zullen dan ook op dit terrein goed en kwaad nauwkeurig kunnen kennen.
Op voorwaarde dat men tegenover een verschijnsel de methode vindt van onderzoek en analyse is alles becijferbaar. En omdat de bijna drieduizendjarige geschiedenis van het onderzoek mij aanspoort te geloven dat al het aanwezige, en ook al [het] komende vroeg of laat begrepen, dus becijferd zal worden, kan ik de termen rationeel [slot ontbreekt]