MATTHIJS VERMEULEN

Matthijs Vermeulen

aan

Maarten Visser

Amsterdam, 19 oktober 1949

Amsterdam

Heerengracht 330

19 oct. 1949

Zeer Geachte Heer Visser,

Wat zal ik U zeggen, na uw brief betreffende mijn vijfde symphonie eenige malen gelezen te hebben? Laat mij beginnen bij het einde. U vraagt me of ik in de kunst iets zou kunnen noemen wat ermee verwant is. Ik had daarover nog niet nagedacht. Maar een poos gezocht hebbende onder de dingen die ik ken of waarvan ik een idee kreeg, vond ik als zeer approximatieve analogie alleen La Poursuite des délices terrestres van Hieronymus Bosch, (ik ken enkel de Franse titel) dat zich in het Escorial bevindt, en het Laatste Oordeel van Michel Angelo. Omdat die twee stukken in geen enkel opzicht iets met elkaar te maken hebben, ziet U wel dat mijn indruk van verwantschap niet voortkomt uit de werkelijke verschijning dezer dingen, maar verwekt wordt door het gelijke aanvoelen, medevoelen der soort van spiritueele activiteit, bezigheid, waardoor zij ontstaan moesten. Bij Michel-Angelo een werveling der beweging; bij Bosch een strenge spiraal. Bij allebei een unanieme veelheid van gekarakteriseerde menschen, in snel of in rustig tempo. Om die impressie te hebben van gelijkgestemdheid moet ik mij verplaatsen in het centrum hunner aandacht, waar de fantasie, de aanvang der realiseering geboren wordt. Het is moeilijk om dit exact te definieeren en ik weet niet of U begrijpen zult wat ik bedoel.

Ik weet ook niet of wij hetzelfde verstaan onder mystiek. Mystiek is voor mij geen abstractie, een onttogenheid, maar een direct en doelmatig arbeiden in en met de meest duidelijke, heldere, sensorieele werkelijkheid. Er is geen hooger "mystiek", dan het juiste, nauwkeurige, intelligente begrijpen van een ding. Hoe meer men een ding intellectueel bevat en beseft, doorschouwt, des te onmiddellijker en waarachtiger zal men het "voelen", d.i. er zich mee associeeren, vereenzelvigen. Als U met de grote mystici van onverschillig welken godsdienst vertrouwd is, moet het u bekend zijn, dat allen, zonder uitzondering, enorme realisten en realiseerders waren. Uiterst precies in hun willen en doen. Onovertrefbaar accuraat in hun aardsche bedrijvigheid. Zonder de geringste persoonlijke grilligheid. Altijd gefundeerd op de feiten. Gelijk alle grote kunstenaars geweest zijn tot ongeveer het jaar 1900. B.v.: in de schilderkunst zijn er honderden verbeeldingen uitgevonden van het type boom. Maar de boom als intelligibel wezen, dat zichzelf zijn gestalte gaf is steeds gerespecteerd, d.w.z. (etymologisch) teruggeschouwd, in honderden verbeeldingen, op het bijzonder punt van den tijd, waar een geheimzinnig dynamisme den vorm aannam van boom.

Is u 20 of is U 30 jaar? Het cijfer dat U schreef was niet geheel present. Maar 20 of 30, de wijze waarop U gereageerd hebt op een uitvoering van de vijfde symphonie, uitvoering welke ik onvolkomen achtte (die van Donderdag was veel muzikaler en levender) is exceptionneel en getuigt van een buitengewone intuïtie. Het lijkt mij verklaarbaar dat U weinig of geen afstand bemerkt tussen die muziek en Bach, J.S.. Daarentegen geloof ik niet dat de symphonie te lang, of te "hard" is, hoewel dit de gewaarwording was van het meerendeel der hoorders. Zulk een schijnbaar gebrek houd ik voor een eenvoudige kwestie van mise en jeu of mise au point der diverse onderdeelen en factoren van den klank. Men màg wel, maar men kàn niet alles verlangen bij de eerste audities eener muziek, waarvan de bedoeling is geweest om een nieuwe toekomst te openen, te ontsluiten.

Gaarne zal ik van U nog een wederwoord lezen op deze aanwijzingen. Ondertusschen ben ik U dankbaar een hoorder gevonden te hebben als U en zeer nieuwsgierig hoe U blijkbaar overeenkomstige impulsen uitdrukt in kleur en gedaante.

Met toegenegenheid

Uw

Matthijs Vermeulen

alleen in fotokopie bewaard gebleven

Verblijfplaats: Amsterdam, Bijzondere Collecties UvA