MATTHIJS VERMEULEN

op tekst van het Ave Maria

Het ontstaan van dit muzikaal drieluik op tekst van de bekende Maria-bede is te danken aan Vermeulens dochter Annie die tijdens haar adolescentie op eigen initiatief tot het katholieke geloof was overgegaan en haar vader had gevraagd een Ave Maria te componeren. Na de voltooiing van de Vierde Symfonie had Vermeulen de horizon vrij om zijn belofte na te komen. De toonzetting verliep voorspoediger dan verwacht. Onmiddellijk zag de componist mogelijkheden de tekst nog in een andere, meer uitgewerkte melodie te vatten, een "zeer vrije melopee" zoals hij haar noemde, waarin hij "de zin en het mysterie der woorden" trachtte weer te geven. Om de afmetingen van dit lied in een evenwichtig kader te plaatsen besloot hij er een triptiek van te maken, met een korte afsluiting "op een ietwat meer aards plan". Vermeulen vatte deze composities samen onder de titel Trois Salutations à Notre-Dame en noemde de delen - naar voorbeeld van Debussy's La Mer - "de l'aube, de midi, du soir".
    De relatief eenvoudige, voornamelijk syllabisch gezette zangstem van het eerste en derde Ave Maria vertoont een opmerkelijke verwantschap met de melodiebouw in Diepenbrocks oeuvre. De overeenkomst met liederen van Vermeulens vroegere mentor betreft ook de technische makelij en het orgelachtige karakter van het polymelodisch weefsel in de pianopartij, waarvan de discant vaak een omspeling van de zangmelodie geeft en de bas geregeld in octaven gaat. In het eerste deel, met zijn heldere vorm van terugkerende melodieën, heeft Vermeulen zonder twijfel aansluiting gezocht bij de belevingswereld van zijn dochter Anny. Het derde Ave Maria, opgedragen aan zijn oudste zoon Roland die sinds 1940 in Duitse krijgsgevangenschap verkeerde, bestaat uit drie segmenten, waarvan de buitenste een akkoordische, klokachtige begeleiding hebben die contrasteert met het middelste gedeelte. Het tweede weesgegroet, door zijn lange chromatische melismen en het volle contrapunt in de piano meer gelijkend op de stijl van de Vioolsonate en Tweede Cellosonate, maakte Vermeulen voor Josquin, de zoon die hij vanaf diens geboorte als zijn alter ego beschouwde.
    Vermeulen heeft geen uitvoering van de liederen meegemaakt. Hij was er niet bij toen de cyclus voor het eerst werd uitgevoerd door Lotte Zehm-Hauck, sopraan en Hans Dieter Wagner, piano op 15 oktober 1964 in de Musikstudio van de St. Bonifatiuskirche te Mannheim. Pas twaalf jaar na Vermeulens dood vond, op 25 mei 1979, de Nederlandse première plaats door Marjanne Kweksilber en Theo Bles.

Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum,
benedicta tu in mulieribus
et benedictus fructus ventris tui Jesus.
Sancta Maria, mater Dei, ora pro nobis peccatoribus,
nunc et in hora mortis nostrae. Amen.