MATTHIJS VERMEULEN

Componist, schrijver en denker

19460410 Matthijs Vermeulen aan Thea Diepenbrock

Matthijs Vermeulen

aan

Thea Diepenbrock

Louveciennes, 10-11 april 1946

Louveciennes

10 April 1946 2 uur

Mon example, mon modèle, mon exquise, ma patronne, ma chérie,

Me voilà dans le train pour Paris. Het heeft me moeite gekost er te komen. Ik heb een kwartier moeten zoeken naar een das en eindelijk een oud vod gevonden in een hangkast. De jongens hebben me totaal leeggeplunderd. De manchetten van mijn eenig hemd moet ik vastmaken met veiligheidsspelden. Ze hebben me één blauwe jas en vest gelaten. Een militaire broek heb ik ook laten blauw verven. Zoo zie ik er toch nog toonbaar uit van buiten. Als ik tegen die berooving wel eens bezwaar opperde bij de jongens antwoordden ze lachend T'en fais pas, toi! Tu arriveras tout seul. Zij werden daarin geweldig aangemoedigd door Anny en zouden me als een père dénaturé beschouwd hebben als ik hen niet had laten begaan! Zoo'n electrische trein gondelt aardig. Het is de eerste keer van mijn leven dat ik in den trein een brief schrijf. Heel lang geleden wel eens een critiek toen ik werkte voor de N.R.Ct. We zijn in St Cloud. Curieus, als de trein stilstaat houden je gedachten ook even op. Dat lijkt me tenminste. Neen, Anny wist niet dat ik een gebed verrichtte als ik naar het terras ging. Zij was altijd veel vroeger naar bed dan ik en wanneer ze me wel eens ontmoette daar in een warmen zomernacht dan kwam dat niet ter sprake. Ik had ook geen behoefte om dat Anny te vertellen. Ik had méér de neiging om altijd een hoekje van mij voor mij gereserveerd te houden. Tegenover jou is dat bij mij eer omgekeerd. Anny was een zeer religieuze natuur maar ik geloof niet dat zij bad in woorden. Zij had een geheel eigen manier om zich in verbinding te stellen met het bovenaardsche, buiten al het concrete om, maar toch zeer innig en zeer doorvoeld. Zij heeft me dat echter nooit kunnen leeren, hoe graag zij en ik het ook gewild hadden. Au fond vind ik haar systeem van directe relatie superieur aan alle formuleering, die zoo dikwijls gebrekkig en zelfs dubbelzinnig is. Als je b.v. zegt Mon Dieu je ne peux pas vivre sans foi dan kan dat opgevat worden [als] cent fois, en zelfs sans foie! We zijn in Parijs. Je ziet wat ik schrijf in 25 minuten als ik er niet bij nadenk. Een zoen voor je, ma douce.

In een wachtkamer van het Crédit Lyonnais.

Ik zal 8929 frcs incasseeren . Veel formaliteiten doch niet de minste last: Ik heb gewoonlijk ontzag voor Banken en als ik er binnenga voel ik me gelijk iemand die door de politie gezocht wordt. Ik heb dienzelfden indruk in moderne kerken van gewapend beton.

Dat gaat vlugger dan ik dacht. Nauwlijks 10 minuten. Ik heb een pijp opgestookt en ga nog wat voort. Daarjuist door Parijs wandelend met jou in mijn hoofd en mijn hart had ik opeens het gevoel dat het met de realiseering onzer liefde heel goed en heel gemakkelijk zal lukken. In het lawaai der straat ving ik je even "vlot" op als in de stilte. Het deed me prettig aan een droom zoo grif te kunnen bewaren in de herrie. Met de muziek lukte me dat zelden. Trouwens ik heb nog nooit een droom, een permanente extase geconfronteerd met het geraas. Dat valt me erg mee!

Als ik nu de Mairie terugbetaald heb houd ik nog ongeveer 9000 in kas. Ik beheer die natuurlijk met de grootste zuinigheid. Er blijft op 't eind der maand stellig 7000 van over. Ik koop voorloopig niets. Wanneer je dus voortgaat met elke maand te zenden dan zou ik in Juli gemakkelijk 25. à 30.000 francs in kas kunnen hebben. Voor 't geval jij weinig geld zoudt mogen meenemen ware dat wel gezellig. Want hoewel 't nog misère is vindt je in Parijs toch een hoop charmante dingen waar jij schik en zin in zult hebben. Als er bonnen noodig zijn dan geloof ik wel dat ik die heb of wel kan krijgen. Als je daarvoor voelt wil ik graag eens met je "winkelen", en zelfs meer dan eens!

Wel zonderling hoe die liefdes-atmosfeer van je me nog penetreert hier, in het gewoel van deze Bank-Hall. En wel heerlijk.

Ik heb me daarstraks in 't Station gewogen. Geheel gekleed met overjas en alles weeg ik 80 k.g. Ik heb dus een paar kilo bij gewonnen na verleden jaar. Waarschijnlijk de laatste maand. En nu ga ik met je opstappen. Merci, liefste, voor deze halve uurtjes. Dat geef je dan toch maar. En dat is zóó dicht bij 't geluk dat ik mij 't geluk niet anders denk, dan dit zalig samen-trillen. Wat uit de verte reeds zoo doordringt, en zoo equilibreerend, zoo harmoniseerend, hoe prettig, behaaglijk, zalig! moet dat samen elkaar-doordringen zijn in de nabijheid. (Dat kan niet anders; je weet, ik maak me nooit illusies. Een zoen, liefste.)

— Ik ben van de Opéra gekuierd naar Montparnasse en zit nu alleen op het terras van een café (de zon schijnt maar de wind is guur) met een glaasje Banyuls. Kalm loopend en rondkijkend was dat een tripje van 1½ uur.

Parijs is van een ongelooflijke schoonheid. Ik ben van het Palais-Royal het Louvre doorgegaan, en zag met verrukking den kleinen, rozen triomph-boog terug. Zou er ergens op de aarde een grandiozer situatie zijn? Aan den eenen kant het edele gesteente van dat Palais du Louvre, aan den anderen kant, van triomph-boog tot triomphboog het onafzienbare perspectief der Tuilerieën en Champs-Elysées. (Maar als ik 't voor 't zeggen had gooide ik dat monument van Gambetta tegen den grond! Je hoeft 't echter niet te zien als je niet wilt.)

Ik ben daar ook de Seine overgestoken. Ook daar zijn de vergezichten onvergelijkelijk. Je krijgt de impressie van zee-kiezen als je Notre-Dame ziet aan je linkerhand. Er zit vaart in de wijdheid van ruimte; het is alsof de kathedraal stevent tusschen de huizen. Wij moeten dat samen allemaal eens zien op een goeien dag. Je krijgt op vele plaatsen de sensatie der schoonheid. Alsof deze stad gedurende de eeuwen door het werk is geweest van één geest, en van een buitengewoon superieuren geest. Prachtig den geest zoo te zien werken de eeuwen door.

Ik ben buitennissig gelukkig van binnen (ik bedoel: uiterst geschikt om het mooie te herkennen, vervoerbaar! alsof je zoo maar een taxi neemt naar hemelsche regionen van je keuze!) en dank zij vermoedelijk je brief van dezen ochtend die gisteren had moeten komen.

Tout est pour le mieux dans le meilleur des mondes. On dit cette phrase toujours en rigolant. Moi, je la prends très au sérieux. Elle a une profonde sagesse.

Er zijn ook een hoop snoezige dingen te zien in de étalages. Het zal je amuseeren. De Fransche civilisatie, van dien kant tenminste, duurt voort, toont vitaliteit, en blijft hare traditie getrouw. Maar ik heb moeten lachen om mijn 30.000 frcs.! Die zouden in een half uur zijn uitgegeven. Afijn, 't is altijd dat!

Ik kan me best voorstellen dat ik tot vanavond middernacht zoo met je zou doorkletsen. Er is een onophoudelijk geroezemoes van autos en menschen. Maar hoe je de stilte kunt creëeren te midden der herrie! Niet noodig in de woestijn te trekken om tot de extase te stijgen. En zoo gemakkelijk. Zeg me niet, leelijkerd, dat 't de Banyuls is die me transporteerbaar maakt! Ik voel me den heelen dag al mobiel. Jij bent 't.

Het is 6 uur nu. Ik zou ongeveer dit tijdstip bij de Onnen’s zijn waar ik eet. Tot straks liefste, en tot elke seconde van alle straks.

In de Métro. 11 uur

Om half zeven was ik bij de Onnen’s. Frank speelt vier keer per week in een Amerikaansch orchestje violoncel en was juist vertrokken. Gedineerd met Lia. Aardappelen, doperwtjes en een chocolade-pudding. Conversatie over koetjes en kalfjes. Na het eten direct begonnen met de Sonate en hard gewerkt. Zij had 't noodig. Het merkwaardige is dat uitvoerders in 't algemeen wel den enkel instrumentalen of liever graphischen zin snappen van een muziek-stuk van mij, doch zelden of nooit den psychischen zin. Dit overkwam ook aan je vader. Ik zou daarover de ervaring en de opinie wel willen kennen van types als Debussy, Ravel. Daar heb ik nooit iets over gelezen. Wat het frappantste is: je hoeft de uitvoerders slechts attent te maken op enkele accentuaties en er gaat hun een soort van licht op – naar ik zou zeggen. Die accentuaties zijn echter niet noteerbaar in muziek-teekens. Ik zou wel iemand willen ontmoeten aan wie ik ze niet behoef uit te leggen, voor te doen!

In de Gare St Lazare

geleund tegen een reclame-ruit, zooals jij zou zeggen, en ik houd wel van die bijzonderheden! Het is 11¼ uur. Toen ik uit Louveciennes wegging heb ik vergeten te kijken naar het vertrek-uur van mijn avond-trein. Dat is mijn eenige verstrooidheid vandaag. Kan er mee door vind ik. Maar ik weet niet hoe lang ik hier staan zal.

Ik zou ook de opinie over die particuliere psychische accentuaties (het woord is ontoereikend helaas) willen kennen van types als Bach, Mozart, Haydn, Beethoven. Het zou verbazend interessant zijn om persoonlijke opvattingen te controleeren, te fundeeren.

Ik heb geïnformeerd bij een employé. Mijn trein gaat tien voor twaalf. Het was gemakkelijk werken met Lia. Ze is vlug van begrip. Heeft wel een mooie techniek. Behalve een neiging tot slordigheden welke een menigte pianisten beroepsmatig schijnen te bezitten. Ze heeft niet wat ik versta onder een speciaal toucher. Maar om daarover definitief te kunnen oordeelen zou ik haar niet studeerende doch concerteerende moeten hooren. Toch dunkt me (en jou?) dat een speciale aanslag verneembaar is onder alle omstandigheden.

In den trein; maar hij loopt nog niet. Het begon dondersch koud te worden daarbuiten. Het heeft iets enivreerends, het is een bron van hoogere energie, om je gedurende elke ledige minuut van den dag in verbinding te stellen met de geliefde. Nieuwe ervaring voor me. Elke minuut verrijkt zich. Is dat ook jouw ondervinding? – omdat ik een kluizenaar ben en iemand die zich observeert, heb ik met een objectieve aandacht nagegaan (de trein rolt) of er van Lia andere dan louter objectieve emanaties op mij influeeren, ronduit gezegd of zij iets "vrouwelijks" voor mij heeft. Geen spoor van. Evenmin als mijn wandelstok (die ik overigens niet heb.). Te kwart voor 10 is Frank verschenen. Wij hebben nog gepraat over Hollandsche toestanden. Hij vertelde mij dat Mensch & Cie negen duizend abonnés heeft. Het eerste jaar (daar ze allen geabonneerd zijn) valt hier dus niets te doen. Pas aan 't eind van 't jaar, wanneer de moede abonnés willen abandonneeren zou men eraan kunnen denken om te torpedeeren!

Wat mij vandaag verwonderde: toen ik in Frankrijk kwam leek mij 't Fransche rythme (van loopen, gebaren, spreken) snel. Heden leek 't mij langzaam. De Sonate, gecomponeerd in 1918, is nog een levend werk; te vergelijken met onverschillig wie of wat van al mijn tijdgenooten. Ik constateerde dit objectief en toch met een groote innerlijke voldoening. Ik had 't werk sinds 39 niet gezien. Er is dan een stem in me die me zegt: Tu peux être tranquille.

Wij zijn in St Cloud. Ik moet op de stations gaan passen. Ik doe den sprong Thea. Ik neem je in mijn armen, Thea. Je stroomt door me heen Thea, en ik door jou. Ma chérie, ma douce, ma bien-aimée, dors bien ma petite Théa.

11 April, Donderdag

Na dit overgelezen te hebben: – Merkwaardig experiment zoo'n dag! Om mij aan het kabaal der stad te onttrekken moet ik mij onbewust maken. Me plaatsen als in een duiker-klok. Alle gedachten (geformuleerde gemoedsbewegingen!) krijgen dan vrijen loop. – Comme je suis à toi, Théa! Seras-tu un jour à moi comme je suis à toi?

Ben zeer benieuwd naar je brieven der volgende dagen. Er is veel, in wat ik je schreef, waarop je me nog geen asem gaf! Je hadt andere dingen aan je hoofd. Maar ik voel me sinds drie weken "te kort gedaan". Mag dat, te kort doen? Vergeef me die vraag. Je t'aime.

De Onnen’s zeiden me, toen ik hen vroeg, dat het initiatief tot het uitvoeren der Sonate is uitgegaan van de Hollandsche Radio. Er wordt ook een grammophonische reproductie van het werk gemaakt. Wie regeert daar? Iemand die me welgezind is. Doch ik ben daar heelemaal niet in gekend. Zou je eens willen informeeren?

Gisteren een pakje met havermout van je. Van ochtend je Bossche brief. Lief, die photo op het programma. Toch zie jij er uit alsof je niet in je sas bent. Maar met zeer innige oogen. Oogen zooals ik verlang dat kijken naar je

Matthijs.

Nog een zoen, liefste. Ik heb vertrouwen.

Verblijfplaats: Amsterdam, Bijzondere Collecties UvA