MATTHIJS VERMEULEN

Matthijs Vermeulen

aan

Thea Diepenbrock

Louveciennes, 11-12 maart 1946

Louveciennes

11 Maart 1946

's avonds

Thea, liefste, dat is me weer slecht bekomen, die Hollandsche uitvoering in Londen. Wie, bij alle negen muzen, krijgt 't in zijn mallen kop om 't Concertgebouw-orchest naar Groot-Brittannië te delegeeren met een symfonie van Haydn (niet eens gekozen onder de boeiendste) en de Romeo en Juliette van Tschaikowsky? Is 't niet het summum van nonsensikale niksnutterigheid om voor zulk een programma dat je overal gehoord hebt en overal hooren kunt, een heel cohort van instrumentalisten en hun instrumenten te transporteeren per boot, misschien wel per vliegmachine, over de Noordzee? En als ze op een dolende mijn varen? En als een bemoeierige genius hen uit de wolken had doen tuimelen? Zooveel risico voor een zoo paskwillig doel! En al was er geen aasje risico geweest, er waren de kosten. Zooveel uitgaven voor een zoo pietluttige onderneming! En al zouden noch kosten noch risico tellen, er is nog logica. Want is het logisch om naar Engeland te reizen met een dusdanig onbeduidend programma en 't te spelen voor de Britsche Radio, terwijl de Britten er even goed naar hadden kunnen luisteren (als ik) wanneer de Hollanders 't doodgewoon gespeeld hadden voor de Radio van Hilversum? Is zoo iets modern-onredelijks niet te zot om los te loopen? Wie haalt dat in zijn ouderwetsche hersens? En vindt men dat zooals 't past, in Holland? Zonder kikken, zonder bedenken? Vindt men 't wellicht prachtig? Beapplaudisseert men dat, zooals van oudsher, toen er nog geen Radio of vliegmachines bestonden? Het is waar: men speelde ook de Kuhnau-variaties van Andriessen. Verstrekt dit werk voldoende compensatie tegen risico, kosten en onredelijkheid? Ik hoorde 't voor den tweeden keer in een week en 't leek me even goed-klinkend en even overbodig als compositie. Het spijt me 't je te moeten zeggen, maar 't is een dier ontelbare muziekjes, welke men van buiten kent, zelfs de gang van een bas, zelfs de wending eener tusschen-stem, ja zelfs het slot, alvorens ze gehoord te hebben. (En dit is juist het merkwaardige van echte, goddelijke muziek: men kent ze nimmer van buiten ook al hoort men ze duizend maal. Ze blijft altijd splinternieuw.) Het is waar ook dat ze uitstekend uitgevoerd werd, een oneindig aantal keeren beter dan onder Schuurman (wijl je dat zóó schrijft!). En de heele boel is in de puntjes vertolkt. Maar dat kan een Engelsch orchest ook. Dat is geen reden om de Noordzee over te steken. Dat is geen reden dat ik mijn post opendraai en drie kwartier verdoe. Ik heb een verontschuldiging. Ik kende het programma niet. En ik was zooals gewoonlijk optimist. Ik dacht: misschien spelen [ze] iets van Diepenbrock. Maar morgen brengen! Zijn de Kuhnau-variaties het standaard-werk geworden der Hollandsche muziek? Het export-artikel? Ze staan niet op het peil van de havermout en de gort die je me stuurde. Des te erger voor Andriessen. Daargelaten een beetje klank-fantasie (wat met strijkers veel gemakkelijker is dan men vermoedt) heeft hij geen benul van muzikale inventie. Ik hoopte een stuk van Diepenbrock, anders had ik het kastje gesloten. Wat ik overigens deed toen Tschaikowsky begon. Dat is een der gemakken van de Radio. Als 't je niet bevalt draai je 't toe.

Zeg, Thea, mijn lieve dwingeland, ik moet nog terugkomen op dat voorspel van Wirtshaus. Niet omdat ik zin heb ruzie te maken. Maar omdat ik gelijk wil hebben! Je weet net zoo goed als ik, dat in die accoorden, voorbereid of onvoorbereid (daar maal ik niet om), klanken geschreven staan welke geschikt zijn om doorhuiverd te worden met een zekere gewijde, zeer aangrijpende ontroering. (En dat zijn lang niet alle klanken!) Je weet net zoo goed als ik, dat men die klanken bureaucratisch alledaagsch kan "vertolken" zonder dat er iemand (zelfs Schubert niet!) op zulk een vertolking iets aan te merken heeft. (Dat is de courante opvatting van de onmetelijke meerderheid der pianisten!) En je weet net zoo goed als ik, dat je die zekere gewijde, aangrijpende ontroering eerst in je hart moet hebben (wat tamelijk schaarsch is) en daarna nog in je vingertoppen. (wat uitermate zelden bij de pianisten voorkomt.) En daarmee uit! Tenzij je er nog een woordje aan toe wilt voegen. Maar dan heb ik er niet meer van terug. Want met het voorgaande is ons "probleem" van al zijn kanten bekeken. Wanneer je dat voorspel "goed" vertolkt hebt (gelijk ik dat "goed" denk) dan mag ik dat met het volste recht magnifiek vinden. En jij mij zeurderig vanavond, als je wilt. Maar dan heb je 't mis.

Wel prettig om met je te kletsen anders. Als je hier was trok ik je even naar me toe. Voor de variatie. Omdat 't verkwikkend is je te voelen en chair et en os. Trouwens ik doe het. Hoor eens, lieveling, als je Reeser niet beïnvloed hebt, occult of onoccult, met die biographie, dan zou dat sluiten als een bus. Eigenaardig dat Joanna, terwijl ik met haar door het bosch wandelde en vertelde over de nog in wording zijnde Van Eugen-plannen, mij à bout portant toevoegde: "Voor 't eerste boek heb je 't onderwerp al; dat is Diepenbrock." Het eerste weet ik niet. Dat is misschien kort dag. Vooral in den geest welken jij me voorstelt. Want in mijn kennis over Diepenbrock – Nietzsche, D – antisemitisme, etc. zijn een menigte lacunes en zou ik me serieus moeten inlichten. Met jouw materiaal dat je al hebt en met jouw hulp zou dat waarschijnlijk vlug gaan. Doch voor het tweede boek, dat kan in ieder geval, en zeker met je medewerking. Op 't oogenblik "zie" ik het niet, want ik zit verstrikt in die Princiepen, en heb ook een "plan" voor het Panorama dat Van Eugen me suggereert en dat me wel bruikbaar lijkt. Doch we hebben allen tijd om er samen over te praten en al pratende komt stellig en vanzelf het "zien". Dus jij denkt aan een uitbeelding van Diepenbrock als Intelligentie, Intellect? Diepenbrock als Musicus en Denker b.v.? Heb je reeds een conceptie van de onderwerpen welke je uitgangspunt bestrijkt, van de verbindingslijnen (want het moet een eenheid worden.)? Ik heb 't gevoel dat me op dit stuk nog heel wat te leeren staat, om "achter de schermen" te komen. Maar zeker heb ik er zin in. En zeker ook zou zoo'n biographie van D's gedachteleven nuttig kunnen worden voor de vergemeenzaming met zijn muziek.

Ik moet nu afscheid nemen van den dag en van jou. Curieus, als ik zoo met ideëele thema's bezig ben, vergaat me elk begrip van vrijen. Maar niet het verlangen. Als ik je nu een zoen geef is 't een beetje onwerkelijk. Zal ik je er duizend geven, gelijk jij? Ik heb liever één goede, op je lippen. Ik doe 't. Et dors bien, ma Théa.

Dinsdag 12 Maart; einde van den morgen

Ma chère petite Allumette, porteuse de lumière (Lucifera!) l'élan est pris et le départ aussi. Ce matin en me réveillant j'ai reçu l'inappréciable étincelle qui me mène derrière les coulisses, où se passe toujours l'essentiel. Une idée de rien du tout: quel devait être l'état d'esprit et le raisonnement d'un jeune homme qui fréquentait le milieu de Gallileo Gallilei et du père de celui-ci Vincenzo, qui était compositeur de musique et humaniste? Ça mène très loin. J'ai pu faire la synthèse de toutes mes notions vaines, vieillotes et rances! C'est quelquefois terriblement difficile de faire une synthèse! Cela dépend d'une petite étincelle. Enfin, je suis en route, et de nouveau plein de courage, c'est à dire d'audace. Si tu étais ici, ma Théa, je ne garantirais rien! Je crois que je transgresserais même ta loi à toi. Qu'est-ce que tu en dirais? Tu m'as placé devant un problème bien difficile. Nièt te doen en wèl te doen is beiden èven gemakkelijk en èven moeilijk. Tu te rends compte? Réfléchis là-dessus, un peu, beaucoup! passionnément! Toi avec tes marguerites!

's middags; na 't eten; (linzen met patatten) praktisch geworden!...

Een punt dat ik je nog ter beoordeeling geef: de toekomst van den franc is uiterst hasardeus; volgens de meeste waarschijnlijkheid zal hij, over zes maanden of zoo, belangrijk zakken. Als ik dus het huis hier aanhoud, laten we zeggen een jaar, en daarna pas mijn zaken regel met den eigenaar, zal de liquidatie in guldens mij vermoedelijk de helft minder kosten. (Ook mijn schuld bij 't Consulaat is genoteerd in francs, en zal dus slinken.) Is het geoorloofd te redeneeren als een speculant!?

Nog geen nieuws van mijn Pastoor. Maar Roland heeft een naaimachine (!) van me gekocht en betaald voor 5000.- frs. Dat is de helft van de waarde. Doch ik mag hem dat cadeautje wel doen. En ik kan voorloopig verder.

Volle dooi en warme zon. Heerlijk het water van alle kanten te hooren plassen. Maar sneeuwklokjes nog bedolven.

Vanochtend je brief over de Koningin. Jammer die monadische, hermetische geslotenheid. Ik zou dat ook wel eens willen probeeren (zoo'n inbraak bij een majesteit.) Pour voir ce que ça donne. Ou, si possible, par sympathie.

Marsman had talent. Ik was goed met hem, doch antwoordde slechts zeer sporadisch op zijn brieven. Hij zond me een zijner bundels met de inscriptie Aan Matthijs de Zwijger!

Als jij in je huishouden toekomt met 200 gld. doe ik het vàst voor mij alleen met 100 à 125 dunkt me.

Ook je twee pakjes ontvangen. Vanavond ertsoep! Het zal nog een heele poos duren vóór ik er genoeg van heb. Wel grappig om ertsoep te associeeren, als je ze eet, met een sfeer van liefde. Veel dank. Het doosje lucifers was nog vol, natuurlijk. Ik vlam er twee per dag.

Uitgewauweld? Nog lang niet. Maar tot vanavond. Elk mijner gedachten naar je is een zoen (overal) (en ik meen 't)

van je

Matthijs.

Verblijfplaats: Amsterdam, Bijzondere Collecties UvA